Marian Jonkajtys

---

Życiorys

Marian Jonkajtys przyszedł na świat w Augustowie, w domu z tradycjami nauczycielskimi. Jego rodzice rozpoczęli swoją karierę edukacyjną w 1919 roku, będąc pionierami w Szkole Powszechnej w Augustowie. Niestety, historia rodziny była naznaczona tragedią – jego ojciec, Hieronim Jonkajtys, został aresztowany w październiku 1939 roku i zamordowany przez NKWD, w momencie gdy Augustów znalazł się pod kontrolą sowiecką. W dramatycznych okolicznościach zginął wcześniej, w czasie walk z Sowietami, starszy brat Mariana, Bronisław, który był podchorążym Wojska Polskiego.

W dniu 13 kwietnia 1940 roku, Marian Jonkajtys razem z matką Marią, bratem Janem oraz czterema siostrami: Heleną, Grażyną, Zofią i Teresą, zostali deportowani do kołchozu w Północnym Kazachstanie, w okolicach Pietropawłowska i Kokczetawu. Wspomnienia Grażyny Jonkajtys-Luby, siostry Mariana, zostały ujęte w książce pt. Was na to zdzieś priwiezli, sztob wy padochli – Kazachstan 1940-1946; pierwsze wydanie ukazało się w Instytucie Literackim w Paryżu w 1981 roku pod pseudonimem Maria Januszkiewicz-„Kazachstan”. Po sześciu latach na zesłaniu, 30 marca 1946 roku rodzina Jonkajtysów wróciła do kraju, osiedlając się w Warszawie.

W Warszawie Marian rozpoczął naukę w Liceum Ogólnokształcącym im. B. Limanowskiego. Po ukończeniu szkoły średniej przez dwa lata (1950–1952) studiował rusycystykę na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Następnie kształcił się w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (PWST) im. Aleksandra Zelwerowicza, gdzie w 1957 roku z odznaczeniem ukończył aktorski wydział estradowy.

W latach 1957-1959 zaczął swoją karierę artystyczną w Teatrze Buffo w Warszawie, gdzie zadebiutował 9 marca 1957 roku. Następnie jego ścieżka zawodowa prowadziła go przez Teatr Syrena (1959-1961), Teatr Ludowy (1961-1969), gdzie nie tylko występował, ale również reżyserował, oraz Teatr Nowy. Rok 1961 przyniósł mu wyróżnienie jako reżyser pierwszego Konkursu Polskiej Piosenki w Warszawie, który wygrała piosenka w wykonaniu Reny Rolskiej.

W 1965 roku razem z Wojciechem Młynarskim, Jerzym Derflem i Reną Rolską założył teatrzyk „Dreszczowiec”. Dodatkowo, był konferansjerem na Festiwalu Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze. W 1974 roku podjął się organizacji teatru muzyczno-estradowego w Domu Kultury na Targówku, znanego później jako Rampa, gdzie pełnił funkcję dyrektora naczelnego oraz artystycznego. Jego działalność obejmowała także współpracę z PAGART-em, co łączyło się z licznymi wyjazdami do USA, Kanady, ZSRR i NRD, oraz pracę dla Polskiego Radia.

Jonkajtys reżyserował programy rozrywkowe dla telewizji, w tym „Teatrzyk Marianowicza” w cyklu „Telewizyjny Leksykon Humoru” w 1967 roku, a także organizował wydarzenia estradowe, takie jak Festiwal Polskiej Piosenki Opole ’74. Po 27 latach pracy w PWST w Warszawie, gdzie uczył interpretacji piosenki estradowej, stracił stanowisko dyrektora Teatru na Targówku w wyniku ogłoszenia stanu wojennego. Nie chcąc występować jako aktor, postanowił zająć się metaloplastyką i rzemiosłem artystycznym, podejmując współpracę z żoną, piosenkarką Reną Rolską, która również zrezygnowała z życia artystycznego.

W latach 1987-2000 Marian mieszkał z rodziną w Sulejówku, gdzie angażował się w odbudowę „Milusina” – rezydencji Marszałka Piłsudskiego. Po 1989 roku, kiedy reaktywowano Związek Sybiraków, pisał wiersze dotyczące męczeństwa polskich zesłańców na Syberii i w Kazachstanie. Najbardziej znanym utworem jest Marsz Sybiraków, do którego muzykę skomponował Czesław Majewski. Utwór ten stał się hymnem Związku Sybiraków. Jonkajtys zaprojektował i wykonał drewniany różaniec sybiracki, w którym wagoniki paciorków były inkrustowane nazwami miejsc zsyłek polskich zesłańców, symbolizując Polską Golgotę Wschodu. Różaniec ten został ofiarowany jako dar Związku Sybiraków Ojcu Św. Janowi Pawłowi II, a repliki znajdują się w wielu kościołach w kraju. Dodatkowo, był inicjatorem Marszu Żywej Pamięci Polskiego Sybiru, który odbywa się od 2001 roku w Białymstoku.

Marian Jonkajtys zmarł w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Życie prywatne

W 1965 roku Marian Jonkajtys sformalizował swoje życie osobiste, decydując się na małżeństwo z Reną Rolską. Para powitała na świecie swojego syna, Grzegorza, w 1972 roku. Grzegorz to późniejszy absolwent Wydziału Grafiki warszawskiej ASP, znany z tworzenia okładek oraz ilustracji, które zdobią niemal wszystkie książki swojego ojca, Mariana Jonkajtysa.

Upamiętnienie

W 2005 roku niezwykłe wydarzenie miało miejsce w centrum Augustowa, gdzie jedna z ulic zyskała honory noszenia imienia Mariana Jonkajtysa. To uznanie dla jego zasług i wkładu w społeczność lokalną spotkało się z szerokim odzewem.

W Sulejówku z kolei, znajduje się park, który został nazwany jego imieniem. W 2009 roku w tym miejscu odsłonięto kamień pamiątkowy, na którym umieszczono tablicę ku czci Mariana Jonkajtysa oraz Sybiraków, co stanowi ważny element pamięci o tej tragicznej historii.

Nieopodal, w Puławach, rondo przy ulicy Dęblińskiej nosi nazwę Rondem Mariana Jonkajtysa, co dodatkowo podkreśla znaczenie tej postaci w regionie.

Warto również zaznaczyć, że w 2009 roku podczas VI Światowego Zjazdu Sybiraków w Szymbarku, Marian Jonkajtys został pośmiertnie uhonorowany nagrodą Ambasadora Sybiraków oraz wyróżnieniem znanym jako „Bursztynowe drzewo”.

Odznaczenia

Marian Jonkajtys otrzymał szereg prestigowych odznaczeń, które odzwierciedlają jego znaczący wkład w kulturę i społeczeństwo.

• zlote Krzyż Zasługi w 1977 roku,
• odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” przyznana w latach 1979, 1997 oraz 2001,
• złota Odznaka Honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” w 1980 roku.

Wybrana twórczość

Marian Jonkajtys to postać, która zasłynęła w wielu dziedzinach sztuki, przede wszystkim w teatrze oraz w filmie. Jego działalność artystyczna obejmuje zarówno role, jak i reżyserię, która miała miejsce w latach 1956–1981.

Wśród jego osiągnięć filmowych znajduje się Film Gangsterzy i filantropi z 1962 roku, w reżyserii Jerzego Hoffmana, w którym wystąpił w roli lekarza. Dodatkowo, w 1994 roku miał okazję pracować nad dokumentalnym filmem telewizyjnym Gwiazdy tamtych lat, w reżyserii i scenariuszu Krzysztofa Wojciechowskiego oraz Janusza Horodniczego.

Jonkajtys uznawany jest również za poetę. W 1994 roku opublikował zbiór poezji pt. My, których ocaliłaś, która jest modlitwą do Pani Jasnogórskiej i została wydana w Warszawie przez ARES (ISBN 83-86213-20-5). W roku 1997 na rynku literackim pojawiły się kolejne dwa ważne dzieła: Żywa pamięć. Ze wspomnień rodzinnych z zesłania w Kazachstanie oraz 10 pieśni sybirackich, które wzbogacone zostały o opracowanie fortepianowe i wydane przy pomocy finansowej Związku Sybiraków.

W następnych latach ukazały się jeszcze inne istotne publikacje. W 1998 roku Jonkajtys zrealizował Różaniec sybiracki, który jest modlitwą Sybiraków w formie różańca, opatrzoną wstępem ks. Biskupa A. Nosola. Pięć lat później, w 2003 roku, wydał zbiór wierszy W Sybiru białej dżungli (ISBN 83-916009-4-7), który wzbogaca literaturę sybiracką. W 2006 roku jego twórczość znalazła kontynuację w tomiku Sonety Kołymskie, wydanym przez Vipart (ISBN 83-87124-59-1), poświęconym tematyce związanej z doświadczeniami sybirackimi.

---

Oceń: Marian Jonkajtys

---