Jerzy Jaworowski

Kultura i sztuka

Jerzy Jaworowski to wybitny polski grafik i ilustrator, który urodził się 11 września 1919 roku w Augustowie, a swoją artystyczną karierę rozwijał aż do śmierci w 1975 roku w Warszawie.

Był on autorem wielu znakomitych plakatów, a także twórcą projektów znaczków pocztowych i ilustracji książkowych, które wyróżniały się jego unikalnym stylem i wrażliwością na detale.

Życiorys

Jerzy Jaworowski był synem Jana Jaworowskiego, powiatowego lekarza oraz zaangażowanego działacza społecznego, który zmarł w 1935 roku, oraz jego drugiej żony, Heleny z d. Heybowicz, która odeszła w 1945 roku. Jerzy był najstarszym z rodzeństwa, miał dziewięć sióstr oraz młodszego brata, który był od niego o osiem lat młodszy.

W wieku dziewiętnastu lat rozpoczął edukację na kursie sanitarnym w Szkole Podchorążych we wrześniu 1939 roku. Po inwazji ZSRR na Polskę, w celu uniknięcia wcielenia do Armii Czerwonej, próbował wraz z grupą przyjaciół sforsować drogę do stolicy, Warszawy. Niestety, zostali ujęci przez Niemców, a następnie przekazani Rosjanom, co doprowadziło ich do wyroku skazującego i zesłania do łagru w rejonie Archangielska, na terenach Syberii.

W 1948 roku, po ośmiu trudnych latach, w których musiał ciężko pracować jako drwal-zesłaniec, odzyskał wolność i powrócił do kraju. Już wkrótce podjął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Jego edukacja artystyczna rozpoczęła się w pracowni grafiki książkowej, gdzie uczył się pod okiem Jana Marcina Szancera. Od 1952 roku kontynuował naukę w pracowni plakatu, która była wtedy częścią Pracowni Projektowania Grafiki Propagandowej, prowadzonej przez Henryka Tomaszewskiego. Uczelnię ukończył w 1955 roku.

Po zakończeniu studiów Jerzy Jaworowski skoncentrował się przede wszystkim na projektowaniu sztuki użytkowej. Jego prace obejmowały różnorodne dziedziny, takie jak projekty plakatów, znaków graficznych oraz opracowań graficznych książek, w tym okładek, obwolut i ilustracji. Od czasu do czasu tworzył także znaczki pocztowe dla Poczty Polskiej. Jednak od połowy lat 60. całkowicie poświęcił się literaturze, opracowując blisko 400 publikacji. Współpracował z wieloma wydawnictwami, w tym z Państwowym Instytutem Wydawniczym, Czytelnikiem, Iskrami, Ludową Spółdzielnią Wydawniczą oraz Krajową Agencją Wydawniczą.

Henryk Tomaszewski: W naszym użytkowym fachu zawsze jest się tragarzem i trzeba te meble nosić pod wskazane adresy. Ale on nie podlizywał się ani wydawcy, ani pisarzowi. W tym co robił, był zawsze niepodległy. Przy pracy nad literaturą włączał motor własnej refleksji, i gdzieś go ona wiodła samotnymi ścieżkami. Bardzo dużo czytał, miał całkowicie swoistą inteligencję odczytywania świata i piszącego.

Choroba i śmierć

Jerzy Jaworowski przez długie lata zmagał się z białaczką, co miało istotny wpływ na jego życie i twórczość. Zmarł przedwcześnie w wieku 55 lat, a jego ostatnim miejscem spoczynku stał się cmentarz Powązkowski w Warszawie (kwatera 130-1-11).

Wybrana twórczość

Plakaty

Jerzy Jaworowski stworzył wiele znakomitych plakatów, które na trwałe wpisały się w polski pejzaż artystyczny. Wśród jego najbardziej rozpoznawalnych prac można znaleźć:

  • W pogoni za żółtą koszulką, 1954,
  • Dni oświaty, książki i prasy, 1955,
  • Biały pudel, 1955,
  • Włóczęga, 1955,
  • Jesienne drużynowe biegi przełajowe, 1955,
  • Bel Ami, 1956,
  • Pan inspektor przyszedł, 1958,
  • Alibi, 1957,
  • Wyznania hochsztaplera Feliksa Krulla, 1958,
  • Faustyna, 1958,
  • Szpieg z Tajwanu, 1958,
  • Marzenie, 1959,
  • Fałszerz, 1959,
  • Gdy umilkły działa, 1959,
  • Piękna młynarka, 1959,
  • Dzieje miłości, 1960,
  • Strzał na bagnach, 1960,
  • Czerwony sygnał, 1960,
  • Kolorowe melodie, 1961,
  • Przebudzenie, 1961,
  • Dama pikowa, 1961,
  • Wielka tajemnica, 1961,
  • Skłóceni z życiem, 1961,
  • Koniec drogi, 1961,
  • Ludzie błękitnego płomienia, 1962,
  • Ostatni świadek, 1962,
  • Melonik i muzy, 1962,
  • Bitwa o Kozi Dwór, 1962,
  • Sami zakochani, 1963,
  • Nie jedzcie stokrotek, 1964,
  • Zgliszcza Radopolje, 1964,
  • Żywi i martwi, 1964.

Ilustracje i opracowania graficzne książek

Artysta zasłynął również z grafik, które zdobiły książki, tworząc niepowtarzalny styl w literaturze. Oto niektóre z dzieł, które ilustrował:

  • Stryj Juliusz, aut. Guy de Maupassant, wyd. Czytelnik, 1954,
  • Pożegnania, aut. Julia Hartwig, wyd. Czytelnik, 1956,
  • Kartki sportowe (okładka), aut. Adolf Rudnicki, wyd. Czytelnik, 1956,
  • Młodym (obwoluta), aut. Władimir Majakowski, wyd. Iskry, 1967,
  • Widziałem i słyszałem, aut. Janusz Makarczyk, wyd. Czytelnik, 1957,
  • Rozmowy z milczeniem, aut. Pola Gojawiczyńska, wyd. Czytelnik, 1957,
  • Opowiadania, aut. Pola Gojawiczyńska, wyd. Czytelnik, 1958,
  • Dancing, karnet balowy, aut. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, wyd. Czytelnik, 1958,
  • Zew krwi (okładka), aut. Jack London, wyd. Iskry, 1958,
  • Nowele (obwoluta i karta tytułowa), aut. Samuel Beckett, wyd. Czytelnik, 1958,
  • Parasol noś i przy pogodzie (aforyzmy chińskie, japońskie, arabskie i perskie), wyd. Czytelnik, 1959,
  • Po burzy, aut. Kornel Filipowicz, wyd. Czytelnik, 1959,
  • Dzień bohatera • Opowiadania (obwoluta), aut. Jan Józef Szczepański, wyd. Czytelnik, 1959,
  • Gwałt na Melpomenie (tom 1–2, oprawa i obwoluta), aut. Antoni Słonimski, wyd. Czytelnik, 1959,
  • Pod gołym niebem (okładka i obwoluta), aut. Mark Twain. wyd. Iskry, 1960,
  • Poezje i satyry, aut. Światopełk Karpiński, wyd. Czytelnik, 1961,
  • Dafnis i Chloe, aut. Longos, wyd. Czytelnik, 1962,
  • W poszukiwaniu stylu epoki • Współczesne przemiany cywilizacyjno-techniczne a nowe formy w sztuce i architekturze, aut. Jerzy Kossak, wyd. Iskry, 1963,
  • Do raju i z powrotem, aut. Jan Józef Szczepański, wyd. Czytelnik, 1964,
  • Polana, aut. Igor Sikirycki, wyd. Biuro Wydawnicze „Ruch”, 1964,
  • Basia nad biegunem, aut. Lucjan Wolanowski, wyd. Biuro Wydawnicze „Ruch”, 1964,
  • Biały Kieł, aut. Jack London, wyd. Iskry, 1964,
  • Rękopis znaleziony w Saragossie, aut. Jan Potocki, wyd. Czytelnik, 1965,
  • Myszy i ludzie, aut. John Steinbeck, wyd. Czytelnik, 1965,
  • Curwood – Włóczęgi północy • Władca Skalnej Doliny • Szara Wilczyca • Bari, syn Szarej Wilczycy, aut. James Oliver Curwood, wyd. Iskry, 1965,
  • Trylogia, aut. Henryk Sienkiewicz, wyd. PIW, 1966,
  • Zielone piekło, aut. Raymond Maufrais, wyd. Iskry, 1966,
  • Troska i pieśń, aut. Władysław Broniewski, wyd. Czytelnik, 1967,
  • Działa Nawarony (okładka), aut. Alistair MacLean, wyd. Iskry, 1967,
  • Portrety imion • Wiersze, aut. Kazimiera Iłłakowiczówna, wyd. Wydawnictwo Poznańskie, 1968,
  • Kiełbie we łbie (okładka), aut. Stanisław Zieliński, wyd. Iskry, 1968,
  • Ja to ktoś inny • Korespondencja Artura Rimbaud , aut. Arthur Rimbaud, wyd. Czytelnik, 1970,
  • „Polska proza współczesna” (seria), wyd. PIW, 1970–1976,
  • „Polska poezja współczesna” (seria), wyd. PIW, 1970–1976,
  • Widnokres, aut. Tadeusz Śliwiak, wyd. PIW , 1971,
  • Dystans, aut. Jacek M. Hohensee, wyd. Iskry, 1971,
  • Nastanie święto i dla leniuchów, aut. Julian Kornhauser, wyd. Iskry, 1972,
  • Polowanie na cietrzewie, aut. Stanisław Grochowiak, wyd. PIW, 1972,
  • Rzeźnia numer pięć, aut. Kurt Vonnegut jr., wyd. PIW, 1972,
  • Tynset, aut. Wolfgang Hildesheimer, wyd. PIW, 1973,
  • Pożycz nam męża, Poopy, aut. Graham Greene, wyd. PIW, 1973,
  • Najlepsze po raz drugi, aut. Maria Ślipek, wyd. Iskry, 1974,
  • Huzar na dachu, aut. Jean Giono, wyd. PIW, 1974,
  • Ballada o Peckham Rye, aut. Muriel Spark, wyd. PIW, 1974,
  • Sto lat samotności, aut. Gabriel García Márquez, wyd. PIW, 1974,
  • Gdziekolwiek pójdę… (okładka), aut. Kazimierz Ratoń, wyd. Iskry, 1974,
  • Sprawa osobista, aut. Kenzaburo Oë, wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974,
  • Baśnie, aut. Hans Christian Andersen, wyd. (jubileuszowe) PIW, 1975,
  • Kółko graniaste, aut. Joanna Pollakówna, wyd. KAW, 1975,
  • Prawda o górniku Pstrowskim (okładka), aut. Janusz Roszko, wyd. Iskry, 1975,
  • Utwory poetyckie, aut. Julian Przyboś, wyd. LSW, 1975,
  • Stało się jutro – Metoda doktora Quina • Piąty stan materii, aut. Anatol Dnieprow, wyd. Nasza Księgarnia, 1976.

Znaczki pocztowe

Jaworowski miał także znaczący wkład w projektowanie znaczków pocztowych, z których wiele było związanych z wydarzeniami sportowymi i kulturowymi. Przykłady jego prac to:

  • Mistrzostwa Świata w Klasie Finn (seria), 1965,
  • Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej (seria), 1966,
  • XI Szybowcowe Mistrzostwa Świata • Leszno 1968 (seria), 1968,
  • Seria sportowa poolimpijska (seria), 1969,
  • Wycinanki ludowe (seria), 1971.

Wyróżnienia

W 1965 roku Jerzy Jaworowski został wyróżniony tytułem „Najładniejszy znaczek w 1965 roku” w plebiscycie organizowanym przez pismo Filatelista.

Było to w kontekście Mistrzostw Świata w Klasie Finn, gdzie jego osiągnięcie zostało zaklasyfikowane jako numer katalogowy 1385.

Przypisy

  1. a b c d e Jerzy Jaworowski – rysownik zapomniany [online], Jamiński Zespół Indeksacyjny [dostęp 27.12.2023 r.]
  2. Cmentarz Stare Powązki: Jerzy Jaworowski, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 16.01.2020 r.]
  3. „Filatelista”. Nr 14, s. 275, 1966 r. PZF.

Oceń: Jerzy Jaworowski

★★★★★
Średnia ocena:4.76 Liczba ocen:15